Velsen is met 6.317 hectare een gemeente van middelgrote oppervlakte. Een relatief groot deel van de gemeente bestaat uit oppervlaktewater, terwijl 71% van de oppervlakte bestaat uit land. Velsen is met 69.241 inwoners volgens de laatste cijfers een gemeente met een grote populatie. De inwoners zijn verspreid over een groot aantal huishoudens: 31.797. Gemiddeld bestaan de huishoudens uit 2,1 personen. Een aandeel van 37% van de huishoudens bestaat uit één persoon. In 35% van de huishoudens zijn kinderen aanwezig. De overige 28% van de huishoudens is meerpersoons, maar heeft geen inwonende kinderen. Gezien de bevolkingsdichtheid van 1.538 mensen per vierkante kilometer is Velsen relatief drukbevolkt.
Er zijn in Velsen veel 25 tot 45-jarigen (24%) en 65-plussers (22%). Verder zijn de leeftijdsgroepen als volgt verdeeld: kinderen tot 15 jaar oud (15%), jongeren van 15 tot 25 jaar (11%) en middelbare inwoners van 45 tot 65 jaar (29%). In Velsen heeft een relatief groot deel van de bevolking een migratieachtergrond: bij 10% is dat westers en bij 10% gaat het om een niet-westerse achtergrond. Bij 80% van de bevolking is geen migratieachtergrond aanwezig.
Er staan 31.670 woningen geregistreerd in Velsen. Dat zijn er veel vergeleken met het gemiddelde op gemeenteniveau. Er is relatief veel leegstand in de gemeente. Een percentage van 96% van de woningen is bewoond en 4% van de woningen staat leeg. Er staan bovengemiddeld veel huurwoningen in Velsen. Van alle woningen bestaat 44% uit huurwoningen en 56% uit koopwoningen. De woningen in de gemeente zijn ouder dan gemiddeld: 88% van de woningen is gebouwd voor het jaar 2000, de overige 12% is na dat jaar gebouwd. Het gemiddelde aardgasgebruik ligt op 1.270 kubieke meter. Bij huishoudens is het electriciteitsgebruik gemiddeld 2.680 kWh. Per huishouden zijn er bovengemiddeld veel auto's: 1.980. In totaal zijn dat 1.540 auto's. Het zijn bovengemiddeld veel auto's per vierkante meter: 820. De gemiddelde WOZ-waarde in Velsen is volgens de meest recente data hoger dan het gemiddelde op gemeenteniveau: €343.000.
Volgens de meest actuele gegevens zijn er in totaal 8.025 bedrijfsvestigingen gelegen in Velsen. Dat zijn er veel vergeleken met het gemiddelde op gemeenteniveau. De bedrijfsvestigingen in de nijverheid en energie (1.570), de handel en horeca (1.475), de sector vervoer, informatie en communicatie (545), de sector financiële diensten en onroerend goed (630), de zakelijke dienstverlening (1.805) en de sector cultuur, recreatie en overige diensten (1.170) zijn bovengemiddeld talrijk. Verder bedragen de aantallen bedrijfsvestigingen: de landbouw, bosbouw en visserij (40).